Validium Nedir?

Bu yaklaşım, işlem başına maliyeti ciddi şekilde düşürürken saniyede binlerce işlem kapasitesine ulaşmayı mümkün kılar.

Validium Nasıl Çalışır?

Validium’un mantığı basitçe şu adımlarla ilerler:

1. İşlem gönderimi: Kullanıcılar işlemlerini Validium operatörüne yollar.
2. Toplu işleme (Batching): Operatör bu işlemleri gruplar (batch) ve zincir dışında işler.
3. Geçerlilik ispatı üretimi: Bu toplu işlemlerin doğruluğu, bir ZK-SNARK veya ZK-STARK ile kanıtlanır.
4. Ana zincire gönderim: Operatör, toplu işlemin sonucu olan yeni durum kökünü (Merkle root) ve geçerlilik ispatını Ethereum’a gönderir.
5. Zincir üstü doğrulama: Ethereum üzerindeki akıllı sözleşmeler, bu ispatları kontrol eder. İspat doğruysa Validium’un durumu güncellenir.

Böylece Ethereum ağı sadece ispatları saklar, tüm işlem verisi zincir dışında tutulur. Bu da gaz ücretlerini düşürür ve ağı hafifletir.

ZK-Rollup ve Validium Farkı

Validium, teknik olarak ZK-Rollup’a çok benzer; ikisi de geçerlilik ispatları kullanır. Ancak aradaki temel fark şudur:

• ZK-Rollup: İşlem verileri Ethereum üzerinde saklanır. Daha güvenli, ama daha maliyetli.
• Validium: İşlem verileri zincir dışında saklanır.  Daha ucuz ve hızlı, ama veri erişilebilirliği riskleri barındırır.

Bu yüzden Validium, güvenlikten biraz ödün vererek daha yüksek ölçeklenebilirlik sağlar.

Veri Erişilebilirliği Sorunu

Validium’un en kritik konusu veri erişilebilirliği (data availability) problemidir. Kullanıcılar fonlarını çekmek için Merkle kanıtlarına ihtiyaç duyar. Eğer operatör veya veri sağlayıcılar bu verileri saklamazsa ya da paylaşmazsa, kullanıcılar paralarını çekemeyebilir.

Bunu çözmek için iki farklı model vardır:

• Data Availability Committee (DAC): Güvenilir bir grup (komite) verileri saklar ve erişim sağlar.
• Bonded Data Availability: Verileri saklayanlar token kilitleyerek sorumluluk alır. Kötü davranırlarsa stake’leri “slashing” ile yakılır.

Volition: Hibrit Model

Validium’un dezavantajlarını azaltmak için Volition adı verilen hibrit bir model geliştirilmiştir. Volition, kullanıcıya seçim hakkı tanır:

• Düşük maliyet için Validium modu (zincir üstü veri),
• Daha fazla güvenlik için Rollup modu (zincir dışı veri).

Bu sayede merkeziyetsiz uygulamalar (dApp’ler), kullanım senaryosuna göre güvenlik/ölçeklenebilirlik arasında tercih yapabilir.

Avantajları

• Yüksek ölçeklenebilirlik: 9.000+ TPS kapasitesi.
• Düşük maliyet: Zincir dışında veri tutarak gaz ücretlerini ciddi şekilde azaltır.
• Hızlı işlem onayı: ZK ispatları ile kesinlik (finality) kısa sürede sağlanır.
• Çeşitli kullanım alanları: Oyunlar, borsalar, yüksek hacimli işlemler için ideal.

Dezavantajları

• Veri erişilebilirliği riski: Operatör kötü niyetli davranırsa fonlar kilitlenebilir.
• Merkeziyet riski: DAC veya operatör tek hata noktası olabilir.
• EVM uyumsuzluğu: Gelişmiş smart contract desteği sınırlı; genellikle basit uygulamalar için uygun.

Kullanım Alanları ve Örnek Projeler

• StarkEx (StarkWare): Hem ZK-Rollup hem Validium modunda çalışabiliyor.
• zkPorter (Matter Labs): Validium benzeri modelle veri erişilebilirliği ölçeklendiriyor.
• DEX’ler ve oyun platformları: Yüksek hız ve düşük ücret gerektiren alanlarda yaygın kullanım potansiyeline sahip.

Sonuç

Validium, Ethereum ekosisteminde yüksek hız + düşük maliyet sağlayan güçlü bir ölçeklenme çözümü. Ancak veri erişilebilirliği güvenlik riskleri nedeniyle, rollup’lar kadar güvenilir kabul edilmiyor. Bu yüzden genellikle güvenlikten ziyade ölçeklenebilirliğin öncelikli olduğu kullanım alanlarında tercih ediliyor.