Karesel Fonlama Nedir?

Temeli, çok sayıda küçük bağışın, az sayıdaki büyük bağıştan daha fazla değer görmesine dayanır.

Bu yaklaşım, 2018’de Vitalik Buterin, Zoë Hitzig ve E. Glen Weyl tarafından geliştirilen Quadratic Voting fikrinden türetilmiştir. Amaç, geleneksel fonlama modellerinde görülen “zengin olanın daha fazla söz sahibi olması” sorununu kırmak ve geniş katılımı teşvik etmektir.

Nasıl Çalışır?

Karesel fonlama süreci dört temel adımdan oluşur:

1. Eşleşme Havuzu Oluşturma: Önce sponsorlar, vakıflar veya büyük bağışçılar tarafından bir fon havuzu hazırlanır. Bu havuz, topluluk katkılarını desteklemek için kullanılır.
2. Topluluk Katılımı: Bireyler, önemsedikleri projelere küçük ya da büyük miktarlarda bağış yapar. Burada önemli olan bağışçı sayısıdır.
3. Karekök Formül (Quadratic Formula): Bir projeye yapılan katkıların etkisi, bağışlanan miktardan çok katkıda bulunan kişi sayısına göre hesaplanır.
4. Örneğin: 100 kişinin 1’er dolar bağışladığı proje, 10 kişinin 10’ar dolar bağış yaptığı projeden daha yüksek eşleşme fonu alır çünkü daha fazla kişi bu projeye bağış yapmayı tercih etmiştir
5. Fonların Dağıtımı: Toplanan verilerle, eşleşme havuzundaki kaynak projelere dağıtılır. Böylece daha çok kişinin destek verdiği projeler daha fazla fon kazanır.

Karesel Fonlama’nın Avantajları

• Büyük sermayeye sahip az sayıda kişi yerine, geniş katılım gösteren projeler desteklenir.
• Fonlama kararlarını toplumun çoğunluğu şekillendirir.
• Niş veya az bilinen projeler de destek bulabilir. Böylece inovasyonun önü açılır.
• Fonların nasıl dağıtıldığı açıkça görülebilir, güven artar.

Karşılaşılan Zorluklar

• Fonlanan projelerin topluma etkisini ölçmek zordur.
• Sahte hesaplar veya koordineli saldırılar bağış sayısını şişirebilir.
• QF sistemini kurmak teknik bilgi, platform geliştirme ve güvenlik yatırımı gerektirir.
• Bazı projeler, çoğunluğun ilgisi nedeniyle hâlâ gölgede kalabilir.

Blok Zincir ve QF

Blok zincir teknolojisi, QF’yi daha güvenli ve uygulanabilir hale getiriyor. Tüm bağışlar zincir üzerinde izlenebiliyor. Akıllı sözleşmeler ile fon dağıtımı otomatik yapılır, manipülasyon riski azalır. Tokenizasyon ile katkılar, projelere veya fon havuzuna özel token’lerle temsil edilebilir. Aynı zamanda Gitcoin Passport gibi araçlar ile sahte hesapların bağış sistemini suistimal etmesi engellemeye çalışılır.

Karesel Fonlama ile Quadratic Voting Arasındaki Fark

• Quadratic Voting (QV): İnsanlar oylarını karekök prensibine göre dağıtır. Parasal katkı yoktur, sadece tercihlerin yoğunluğu ölçülür.
• Karesel Fonlama (QF): Gerçek paralar/bağışlar vardır. Bağışların etkisi karekök formülüyle değerlendirilir.

Kısaca, QV fikirlerin demokratikleştirilmesi, QF ise fonların demokratikleştirilmesi amaçlanır.

Güncel Projeler ve Uygulamalar

• Gitcoin: En bilinen QF platformu, Ethereum ekosisteminde milyonlarca dolarlık açık kaynak projesine fon sağladı.
• Giveth: Sosyal etki projeleri için QF modeli kullanıyor.
• Pomelo (NEAR ekosistemi): Topluluk projelerini QF ile fonluyor.
• Endaoment & Supermodular: Hayırseverlik ve kamu yararı için fon dağıtımında QF’yi benimseyen projeler.

Sonuç

Karesel fonlama, Web3’ün kamusal yararı gözeten uygulamaları fonlama biçimini yeniden tanımlayan yenilikçi bir mekanizmadır. Azınlık yerine topluluğun çoğunluğunun etkisini büyüterek daha adil bir kaynak dağılımı amaçlar.

Henüz zorlukları olsa da (kötüye kullanım riski, etki ölçümünün zorluğu), blok zincir tabanlı altyapılar sayesinde giderek daha güvenli, şeffaf ve kapsayıcı hale gelmektedir. Gitcoin gibi örnekler, bu modelin açık kaynak ekosistemini nasıl büyütebileceğini şimdiden kanıtlamıştır.

Karesel fonlama, gelecekte sadece yazılım değil, gazetecilik, bilimsel araştırmalar ve sanat gibi birçok alanda topluluk odaklı finansmanın ana aracı olabilir.