Nadir elementler savaşı

Herkese iyi hafta sonları,

Geçtiğimiz hafta küresel piyasalarda tansiyon yeniden yükseldi. Trump’ın Çin’e yönelik yüzde 100 ek gümrük vergisi ve ihracat kısıtlamaları açıklaması, ticaret savaşlarını yeniden alevlendirirken, hisse ve kripto piyasalarında sert satışlar yaşandı. Buna karşılık altın, merkez bankalarının güçlü alımlarıyla rekor seviyelere tırmandı. İçeride ise gündem hem siyasete hem de para politikasına odaklandı. Ankara’da Mansur Yavaş’a yönelik soruşturma gelişmeleri takip edilirken, TCMB Başkanı Karahan’ın dezenflasyon sürecinin hız kaybettiğine dair açıklamaları ve yabancı kurumların revizyonları dikkat çekti. Küresel tarafta Fed tutanakları faiz indirim döngüsünün sürdüğünü teyit ederken, Orta Doğu’da ateşkes sürecinin başlaması jeopolitik riskleri kısmen rahatlattı.

Okuma süresi: 7 dakika 2 saniye.

Makroekonomi-Jeopolitik-Yurtdışı

1️⃣ Trump, Çin’e yönelik ticaret gerilimini yeniden alevlendirdi. Çin’i ‘olağanüstü agresif’ davranmakla suçlayan ABD Başkanı, Çin mallarına yüzde 100 ek vergi ve geniş kapsamlı ihracat kısıtlamaları getireceğini açıkladı. Ayrıca kasım başında Güney Kore’de yapılması planlanan Xi Jinping zirvesini iptal edebileceğini söyledi. Bu çıkışın arka planında, Çin’in bu hafta nadir toprak elementleri ve kritik minerallerin ihracatına getirdiği yeni kısıtlamalar var. Washington bu hamleyi küresel tedarik zincirlerini hedef alan stratejik bir baskı olarak görüyor. Piyasalar ise haberi sert fiyatladı. S&P 500 ve Nasdaq haftanın en büyük düşüşünü yaşadı. 90 günlük ticaret anlaşmasının kasım ortasında sona erecek olması da, yeni bir kriz dalgasının yaklaştığına işaret ediyor.

S&P 500 nisandan bu yana en yüksek tek günlük düşüşünü gördü (Bloomberg News) 

2️⃣ Tarife gelişmelerinin ardından kripto piyasasında yılın en sert sarsıntısı yaşandı. Bitcoin’in haftanın başında 125 bin doları aşarak rekor kırmasının ardından, Trump’ın Çin’e yüzde 100 ek gümrük vergisi ve ihracat kısıtlamaları getireceğini açıklamasıyla satış dalgası başladı. Dün yüzde 12’den fazla düşen Bitcoin 113 bin doların altına inerken, Coinglass verilerine göre son 24 saatte 1,6 milyon yatırımcı tasfiye edildi, 19 milyar dolarlık pozisyon kapandı. Bu rakam, kripto tarihinin en büyük toplu likidasyon olayı olarak kayda geçti. Yatırımcılar tahvil ve altına yöneldi.

Bitcoin hareketi (Bloomberg News)

3️⃣ Mevcut risklerle birlikte son dönemde altında, hem merkez bankası alımları hem de ETF girişleriyle birlikte çok güçlü bir ralli izliyoruz. Eylül ayında altın destekli borsa yatırım fonlarına olan talep son üç yılın en yüksek seviyesine çıktı. Yatırımcılar özellikle faiz indirim beklentilerinin güçlendiği ve doların zayıfladığı bir ortamda yeniden altına yöneldi. Ons fiyatı 4.000 dolar eşiğini aşarak tüm zamanların zirvesine çıktı. Altın piyasasının yönünü artık yeniden merkez bankaları çiziyor. Son üç yılda 1.000 tonun üzerinde alım yapan bankalar, rezerv yönetiminde doların ağırlığını azaltıp altına yöneliyor. Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra hızlanan bu eğilim, Batı yaptırımlarının döviz rezervlerini nasıl kırılgan hale getirdiğini gösterdi.

Altın hareketi (FT)

4️⃣ İçeride de siyasi riskleri konuşacağımız bir haftaya gidiyor olabiliriz. Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, Büyükşehir Belediyesi’ne yönelik “konser” soruşturması kapsamında yeni bir adım attı. Savcılık, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş ve Özel Kalem Müdürü Nevzat Uzunoğlu hakkında soruşturma başlatılabilmesi için İçişleri Bakanlığı’ndan izin talep etti. Soruşturma, belediyenin 32 konser hizmet alımında kamuya yaklaşık 154 milyon liralık zarar verildiği iddiasına dayanıyor. Daha önce aralarında eski bürokratların da bulunduğu 14 kişi gözaltına alınmış, bunlardan 5’i “zimmet” ve “ihaleye fesat karıştırma” suçlamalarıyla tutuklanmıştı.

5️⃣ Hafta boyunca geçen hafta gelen enflasyonun etkilerine ve TCMB’nin iletişimine odaklanmıştık. TCMB Başkanı Fatih Karahan, Plan ve Bütçe Komisyonu’ndaki sunumunda dezenflasyon sürecinin devam ettiğini ancak hızının yavaşladığını söyledi. Karahan, sıkı para politikasının etkilerinin kademeli biçimde alındığını, talebin yavaşladığını ve iç talebin dezenflasyonist düzeyde seyrettiğini belirtti. Ancak enflasyonun ana eğiliminin hala yüksek seyrettiğine dikkat çekti. Karahan, TCMB’nin izlediği altı göstergenin ortalamasının yıllıklandırılmış bazda yüzde 28 seviyesinde olduğunu, medyan enflasyonun ise yüzde 26 civarında bulunduğunu ifade etti. Bu oranların manşet enflasyondan düşük olmasına rağmen, dezenflasyon sürecinin yavaşladığını söyledi.

Karahan'ın sunumundan (TCMB)

6️⃣ Morgan Stanley, Türkiye ekonomisine ilişkin son raporunda dezenflasyon sürecindeki yavaşlamanın faiz indirim temposunu da sınırlayacağını belirterek yıl sonu tahminlerini yukarı yönlü revize etti. Kurum, eylül enflasyon verilerinin beklentilerin üzerinde gelmesi sonrası 2025 yıl sonu enflasyon tahminini %30’dan %31,5’e, politika faizi tahminini ise 50 baz puan artırarak %37,5’e yükseltti. Raporda, çekirdek enflasyondaki zayıf dezenflasyonun Merkez Bankası’nı daha temkinli bir patikaya yönelteceği belirtilirken, ekim toplantısında faiz indirimi beklentisi 200 baz puandan 150 baz puana düşürüldü. Morgan Stanley, her iki toplantıda da 150 baz puanlık indirim öngörüyor ve politika faizinin 2025 sonunda %37,5, 2026 sonunda ise %26,5 olmasını bekliyor.

7️⃣ Fed tutanakları, eylül toplantısında üyelerin büyük ölçüde faiz indirimi yönünde hemfikir olduğunu gösterdi. Zayıflayan iş gücü piyasası bu kararın ana gerekçesi olarak öne çıkarken, tartışma artık “indirip indirmemek” değil “ne kadar indirmek” ekseninde şekilleniyor. Komite 11’e 1 oyla 25 baz puanlık indirim yaptı, ancak yılın kalan iki toplantısında da benzer adımların gelip gelmeyeceği konusunda görüş ayrılığı var. Yeni üye Stephen Miran, yarım puanlık daha agresif bir indirim yönünde tek başına karşı oy kullandı. Üyelerin çoğu, enflasyonun hedefe doğru yavaş ama kararlı bir şekilde gerileyeceğini, buna karşın işsizlikteki artış riskinin artık daha belirgin olduğunu düşünüyor. Tutanaklarda dikkat çeken bir diğer nokta, ABD’de hükümetin kapanması nedeniyle ekim toplantısının ‘verisiz’ yapılabileceği uyarısı oldu.

ABD'de hanelerin %63’ü önümüzdeki 12 ayda işsizliğin artmasını bekliyor. (ING Global)

8️⃣ Orta Doğu’da ateşkes haberini takip ettik. Trump’ın açıkladığı 20 maddelik plan kapsamında ateşkes yürürlüğe girerken, İsrail birlikleri ‘sarı hat’ olarak adlandırılan sınıra çekilmeye başladı. Plan, Hamas’ın elindeki tüm İsrailli esirleri 72 saat içinde serbest bırakmasını, İsrail’in ise 2 bini aşkın Filistinli tutukluyu, aralarında 250 müebbet mahkumu da olmak üzere, serbest bırakmasını öngörüyor. Gazze’ye günlük 600 tır insani yardım girişi sağlanacak, bölge ABD, Katar, Mısır ve Türkiye’nin koordinasyonunda oluşturulan görev gücü tarafından izlenecek. Silahsızlanma sürecinin ardından, Gazze teknokratlardan oluşan bir Filistin komitesi tarafından yönetilecek ve bu süreci Trump’ın başkanlık ettiği, Tony Blair’in de yer aldığı bir uluslararası konsey denetleyecek.

Sektörler

1️⃣ Yarı iletken tarafında sular yeniden ısınıyor. Çin’in nadir toprak elementleri ihracatına getirdiği kısıtlamalar, ABD’den gelen yeni gümrük vergileriyle birlikte tedarik zincirinde taşları yerinden oynattı. Trump yönetimi, Çin’in bu kararına yüzde 100 ek tarife ve kritik yazılım satışlarına kontrol getirerek yanıt verdi. Bu karar, özellikle çip üretiminde kullanılan ileri seviye ekipman üreten şirketlerde endişe yaratıyor. Çünkü Çin’den onay alınmadan, içeriğinde nadir toprak bulunan hiçbir ürün ihracat edilemeyecek. Bu da haftalar sürecek gecikmeler, maliyet artışları ve zincirleme üretim kesintileri anlamına geliyor. Washington bu adımı ‘ekonomik savaş’ olarak değerlendirirken, Avrupa alternatif kaynaklara yöneliyor.

Çin’in nadir toprak elementleri üzerindeki küresel hakimiyeti (Bloomberg News)

2️⃣ Nadir elementler demişken, Türkiye de bu alanda yatırımlarını hızlandırmak istiyor. Bloomberg News’in haberine göre Çin ve Rusya ile sonuçsuz kalan temasların ardından Türkiye, Eskişehir-Beylikova’daki nadir toprak elementlerinin geliştirilmesi için bu kez ABD ile masaya oturdu. Erdoğan ve Trump’ın Beyaz Saray’daki görüşmesinden sonra hız kazanan süreçte, Beylikova’da seryum, praseodim ve neodim gibi kritik elementlerin bulunduğu açıklanmıştı. Türkiye, Çin’in ‘cevher Çin’de işlensin’ şartını reddetmiş, yerli rafineri ve teknoloji geliştirme hakkından vazgeçmemişti. Şimdi ABD ile olası ortaklık, yalnızca cevher çıkarımını değil, işlenmesini ve yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülmesini de kapsayacak.

3️⃣ Yurt içinde haftanın en önemli verisi sanayi üretim endeksi verisiydi. Ağustos ayında sanayi üretimi temmuzdaki %1,8’lik daralmanın ardından mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış olarak %0,4 artış gösterdi. Sermaye malı üretimindeki %21’lik artış toplam büyümeye 3,9 yüzde puan katkı sağladı. Ulaştırma ve savunma sanayiine bağlı sektörlerdeki güçlü ivme de dikkat çekti. Diğer ulaşım araçları imalatı %54,5, motorlu kara taşıtları üretimi %20,1 artışla öne çıkarken, otomobil üretimindeki %46’lık sıçrama ağustos performansının temel belirleyicisi oldu. İnşaat bağlantılı metalik olmayan mineral ürünler ve metal eşya sanayi de büyümeye pozitif katkı sağladı. Gıda, ana metal ve kimya sektörleri yılın ilk sekiz ayında üretimi destekleyen diğer güçlü alanlar arasında yer aldı.

4️⃣ İhracat ikliminde iyileşmenin eğilimi eylül ayında da devam ettiğini görüyoruz. İstanbul Sanayi Odası’nın açıkladığı Türkiye İmalat Sektörü İhracat İklimi Endeksi eylülde 51,7 seviyesinde gerçekleşerek dış talep koşullarında ılımlı bir güçlenmeye işaret etti. Böylece ihracat iklimindeki toparlanma kesintisiz şekilde 21’inci aya taşındı. Almanya’da büyümenin hız kazanması ve ABD’de üretimdeki güçlü artış, Türk imalat ürünlerine yönelik talebi desteklerken, İtalya, İspanya ve Hollanda ekonomilerinde de üretimin artmaya devam ettiği görüldü. Özellikle Hollanda imalat sanayi üretimi son 16 ayın en hızlı genişlemesini kaydetti. Buna karşılık, Birleşik Krallık, Fransa ve Romanya gibi bazı önemli pazarlarda zayıflama devam ederken, Rusya’da Ekim 2022’den bu yana en sert üretim daralması yaşandı.

İhracat İklim Endeksi Ülke Sıralaması (İSO)

5️⃣ Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’de otel doluluk oranı Ağustos 2025’te geçen yıla göre gerileyerek yüzde 76,08’den yüzde 71,15’e düştü. Geceleme sayısı yıllık bazda 30,4 milyondan 38,2 milyona yükselmesine rağmen, kapasite artışı doluluk oranlarının düşmesine yol açtı. Ağustos ayında tesislere toplam 14,1 milyon kişi konaklama amacıyla gelirken, bunun 6,9 milyonu yabancı, 7,2 milyonu yerli ziyaretçilerden oluştu. Gecelemelerin yüzde 42,9’u yabancılar, yüzde 28,3’ü yerli turistler tarafından gerçekleştirildi. Ortalama kalış süresi ise geçen yıl 2,84 günden 2,70 güne indi. Böylece, ziyaretçi sayısında ve toplam gecelemelerde artış olsa da doluluk oranlarında gerileme, turizmde yüksek kapasite ve kısa konaklama eğiliminin etkisini ortaya koydu.

Şirketler

1️⃣ Koç Holding Otomotiv Grubu Başkanı Haydar Yenigün, BloombergHT’ye yaptığı açıklamada grubun otomotiv faaliyetlerine ilişkin değerlendirmelerde bulundu. Yenigün, Tofaş’ta hem ticari hem de binek segmentte yeni modellerin gelmeye devam edeceğini belirtirken, Ford tarafında da üretim kapasitesinin yüksek talep nedeniyle zorlandığını ifade etti. Otokar’ın ise ticari araç pazarında 16 yıldır lider konumda olduğunu vurgulayan Yenigün, şirketin güçlü performansını ve önündeki büyük fırsatları öne çıkardı.

2️⃣ Türk Hava Yolları (THY), 2025’in ilk dokuz ayında toplam 69,4 milyon yolcu taşıyarak geçen yılın aynı dönemine göre %6,6 büyüme kaydetti. Yolcu doluluk oranı %82,9’a yükselirken, yurt içi hatlarda %4,8, yurt dışı hatlarda ise %8,3 artış görüldü. Dıştan dışa transfer yolcu sayısı %10,7 artışla 26,3 milyona ulaştı. Arz edilen koltuk kilometre (ASK) %6,5, ücretli yolcu kilometre (RPK) ise %7,4 arttı.

3️⃣ TAV Havalimanları’nın 2025 yılında hizmet verilen toplam yolcu sayısı, 2024’e kıyasla %5 artış gösterdi. Dış hat yolcu sayısı %4 yükselirken, Ankara hattında %9, İzmir’de %6 ve Almatı’da %8 oranında artış kaydedildi. AJet’in Ankara’ya iki yeni uçak konuşlandırması bu büyümeyi destekledi. Türk, İsrailli ve Rus yolcuların Gürcistan’a olan seyahat talebi artarken, Ortadoğu trafiği hazirandan bu yana jeopolitik gelişmelerden olumsuz etkilendi. İç hat tarafında ise bilet tavan fiyatlarındaki artış yolcu trafiğine olumlu yansıdı.

4️⃣ Smart Güneş Teknolojileri Yönetim Kurulu Başkanı Halil Demirdağ, BloombergHT’ye yaptığı açıklamalarda şirketin yurt içi ve yurt dışı yatırımlarına ilişkin değerlendirmelerde bulundu. Demirdağ, Trump yönetiminin uyguladığı yeni vergilerin ABD’ye ihracat açısından önemli bir fırsat yarattığını belirterek, Bulgaristan’da Avrupa Birliği hibesi kazandıklarını ve Arnavutluk, Bulgaristan ile Romanya’daki yatırımların devam ettiğini söyledi.

5️⃣ Ege Yapı Yönetim Kurulu Başkanı İnanç Kabadayı, BloombergHT’ye yaptığı açıklamalarda hem yurt içi hem de yurt dışı projelere ilişkin güncel bilgileri paylaştı. Kabadayı, Yunanistan’da villa projesinin ön talep sürecinin başladığını, ayrıca Dubai ve Londra’da yeni projeler geliştirmeyi planladıklarını belirterek global ölçekte büyüme hedeflerine dikkat çekti. Yurt içinde ise İzmir’de 84 villalık projenin teslimine Nisan 2026’da başlanacağını, ayrıca Alsancak’ta iki yeni konut projesine başlandığını ifade etti.